تاثیرات همه‌پرسی استقلال کردستان عراق بر سیاست خارجی ایران و ترکیه

چکیده

مسئله جدایی­طلبی کردها همواره یکی از گسل‌های بزرگ در سطح منطقه غرب آسیا بوده که امکان فعال شدن آن وجود داشته و دارد. پس از ظهور داعش، خلاء قدرت در عراق به حدی عمیق شد که اقلیم کردستان، فضا را برای طرح رفراندوم جدایی مناسب ارزیابی کرد. مسعود بارزانی، رئیس وقت اقلیم کردستان عراق، با تلاشی چند ساله نهایتاً توانست طیف­های مختلف کرد را تا حد زیادی در اجرای سناریوی تشکیل کشور مستقل کردستان با خود همراه سازد. اجرای موفق چنین سناریویی می­توانست باعث به وجود آمدن موج دیگری از خشونت­ها و بی­ثباتی­ها بر اساس تفاوت قومیتی در منطقه غرب آسیا شود. فروپاشی نظام دو قطبی منجر به بروز دو موج بی­ثباتی منطقه­ای در جهان شد: موج اول که مربوط به آغاز دهه ۱۹۹۰ بود و بر فضاهای جغرافیایی جنوب و غرب شوروی سابق نظیر آسیای مرکزی، قفقاز، بالکان و اروپای شرقی سایه افکند. این موج به تدریج به کنترل درآمد و فضاهای مزبور به نوعی آرامش نسبی دست یافتند. موج دوم منطقه خاورمیانه را به ویژه در اوایل قرن بیست و یکم بی­ثبات کرد که به طور فزاینده‌ای ادامه دارد. این بی ثباتی نتیجه رویارویی دو بازیگر عمده است که در یک طرف آن بازیگر برون منطقه­ای و مشخصا آمریکا قرار دارد که به دنبال کنترل امور این فضای جغرافیایی است و در طرف دیگر بازیگران درون منطقه‌ای قرار دارند که مجموعه­ای از برخی دولت­ها و ملت­ها و نیز گروه‌های سازمان­یافته را شامل می­شود که لزوما با یکدیگر همسو و متحد نیستند. این پدیده تا حدی بیانگر همان چیزی است که هانتینگتن از آن به رویارویی تمدن غرب و اسلام یاد می­کند. نتیجه این رویارویی و تقابل، توسعه بحران­ها در خاورمیانه و تحول فرآیندهای ژئوپلیتیکی در آن است. مسأله فلسطین و اسرائیل و لبنان، مسأله کردستان، بحران عراق، مسأله افغانستان، بحران امنیتی پاکستان، بحران رویارویی ایران و امریکا، مسأله مشروعیت حکومت­ها، گسترش اندیشه­های بنیادگرایانه، توسعه شکاف­های عربی- ترکی و ایرانی یا به عبارتی مثلث شکاف، بحران ناامنی و ترور و غیره مصادیق مشخص آن می­باشند. این بحران­ها پتانسیل لازم را برای توسعه بی­ثباتی، ناامنی و تحول فراهم می­کنند. مقاله حاضر با هدف مطالعه‌ی تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه در قبال همه‌پرسی استقلال کردستان عراق سعی دارد از منظری متفاوت به موضوع کردستان عراق بپردازد. چرا که با توجه به جایگاه ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک کردستان عراق، هرگونه تغییر در اقلیم کردستان عراق می­تواند تأثیرات متعددی را در عراق، ایران و ترکیه و سیاست خاورمیانه­ای قدرت­های فرامنطقه­ای داشته باشد.