جبر و جبرگرایان با تحلیل تفسیری - روایی در رویکرد علامه طباطبایی (انواع، آثار، دلایل رد)

چکیده

مسئله جبر و جبرگرایی در کنار اراده انسان در انجام امور در قامت گره‌ای تاریخی در میان علوم اسلامی جای دارد که از صدر اسلام با توجه به ارتباط تنگاتنگ این مسئله با مسائلی همچون نظام علت و معلول، قضاء و قدر الهی، افعال انسان و اختیار،موجب گردید که عالمان مسلمان با نگرش‌های متفاوتی بدین امر بپردازند. علامه طباطبائی ره ازجمله عالمان شیعی است که در تفسیر المیزان،مسئله جبر و جبرگرایی را مورد توجه و بررسی قرار داده است.یافته‌های پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی با تاکید بر تفسیر المیزان نشان می‌دهد جبر در نظر علامه دارای انواعی همچون جبر مذهبی، فلسفی و مادی می‌باشد که از لوازم آن می‌توان به انکار اصل فطری علت و معلول، تناقض قضاء و قدر الهی با اعمال بندگان، شقاوت ذاتی کفار، اعتقاد به مادی‌گرایی، انتساب افعال قبیح به خداوند و بی ثمری اعمال اشاره نمود. دلائلی مانند آیات و امر و نهی الهی، تمسک به صفات الهی و استغفار و ملامت ابزاریست که علامه در رد نظریه جبر و جبرگرایان استفاده نموده است.و به طور کلی جبر در نگاه علامه به رد حسن و قبح عقلی و روا دانستن تکلیف مالایطاق خواهد بود.